Blog

Beleş Para Reddedilir mi?

Alman sosyologlar Güth, Schmittberger ve Schwarze 1982’ de Ultimatum Game ismini verdikleri çok ilginç bir sosyal deney yaptılar. İkişer kişiden oluşan rastgele gruplar kurdular. Her gruptaki deneklerden birini kurayla seçip kendisine bir miktar verdiler ve bu parayı kendisiyle diğer kişi arasında istediği oranda paylaştırmasını istediler. Tek bir kural vardı: İkinci kişi paylaşım kararını kabul etmesi halinde her ikisi de paralarını alıp hemen gidebileceklerdi fakat diğer kişi paylaşımı kabul etmezse kimse para alamayacaktı.

Klasik iktisat teorisi, insanların akılcı olduklarını, kendi çıkarlarını düşünerek karar aldıklarını varsayar. Kendisine düşen para miktarı ne kadar az olursa olsun, ikinci kişinin teklifi kabul edip, ‘havadan gelen’ bu parayı alması gerekirdi değil mi? Çünkü akılcı düşünen her insanın böyle yapması beklenir. Ama deney hiç de beklendiği gibi gelişmedi.

En fakir ülkelerde bile ikinci kişiye verilen para oranı %40’ın altına düştüğünde ikinci kişi parayı almadı. Deneğin ‘reva gördüğü’ ‘havadan gelen’ parayı alıp evlerine dönmek yerine parayı almayarak bu adaletsizliğe sessiz kalmadılar ve onu cezalandırmayı tercih ettiler.

Adalet duygusu, çoğu zaman insanın kendi çıkarlarından bile önemlidir. Bu deney de insanların adaletsizliğe derin tepki gösterdiklerini kanıtlıyor. İnsanlar bir daha karşılaşmayacaklarını bildikleri insanlarla bir iş birliğine girdiklerinde bile, bu ilişki sırasında adil olmayan bir davranışla karşılaştıkları takdirde içgüdüsel olarak adaletten yana tavır alırlar.

Kuş sürüsüne uçarken hiç dikkat ettiniz mi? Ters V’ye benzeyen belirli bir formda uçarlar. En öndeki kuşu takip ederlerse, karşı rüzgârın etkisini çok az hissederler. Bu sayede daha uzaklara ve konforlu uçabilirler. Buna uymadıkları takdirde mevsimlik uçuşlarını tamamlamaları imkânsızdır. Brezilya’nın ücra bir köyündeki futbol takımında, Levent’teki plazalardan birinde ya da telsiz, GPS ve telefonlarının şarjı bitmiş olarak düşman topraklarında bulunan bir özel görev kuvvetinde, nerede olursanız olun sürekli ve hesapsız takip edilenler ancak dürüst ve adil insanlar olmuştur.

Lider takip edilen demektir. İlişkide bulunduğu tarafları, ortak amaca ulaştırmak için etkiler. Bir liderin en önemli özelliği şüphesiz dürüst ve adil olmasıdır. Aksi halde onları sürekli etkileyemez, ilham veremezsiniz. Astlarınızdan adanmışlık ve özveri bekleyemezsiniz. Liderlik liderin ne yaptığından çok takımının ne yaptığıyla ilgili bir kavramdır. Lider, tavır, davranış, ahlak, dürüstlük ve adil kararları ile tüm organizasyona örnek olur. Huzur ve güven ortamı böyle oluşur. Sözünüz ve davranışlarınız tutarlı olmalı, doğruluktan ayrılmamalısınız. Organizasyon içi ve dışı tüm ilişkiler dürüstlük ve etik eksende yürümelidir. Adalet; organizasyon binasının kilit taşı, kişileri bir arada tutan mıknatıstır.

Ahlak, dürüstlük ve adaletten taviz verirseniz, sahip olduğunuz diğer vasıflarla organizasyona belirli bir dönem yüksek değer katsanız bile bir süre sonra entropi kaçınılmaz olacaktır.